Wat is godsdienst ?

Waarom verdwijnt godsdienst niet ? (zie een artikel ten gronde van Ger Groot).

Etienne Vermeersch kan het ook niet bevatten. In opiniestuk na podiumartikel uit hij zijn verbazing... Toen hij in De Standaard van 27 maart 2014 nog eens zijn punt probeerde te maken, dacht ik: ach, laat ik het hem eens proberen uit te leggen. Op het gevaar af mij voor eeuwig belachelijk te maken – want wie is er niet bang voor de scherpe pen van Vermeersch:

Als Vermeersch over religie schrijft verloopt zijn betoog altijd volgens dezelfde lijnen (via syllogismen). Hij signaleert evidente feitelijke onjuistheden in uitspraken van gelovigen (inclusief hun bronteksten); ergo de claim van de godsdienst als zijnde een redelijke godsdienst is gefalsifieerd. Vervolgens verbaast hij zich erover dat op het eerste gezicht toch redelijk intelligente wezens – zoals in deze laatste opiniebijdrage: Rik Torfs (colulmn) en Gérard Bodifiée (over de oerknal op TV) – niet enkel een cultureel historisch respect opbrengen voor die godsdienst, maar die godsdienst ook nog gewoon blijven belijden. Hij veronderstelt vervolgens dat zij wel een symbolische verklaring van die gefalsifieerde feitelijkheidsclaims zullen aanhangen, maar vindt dat toch bijzonder zwak. Immers de oorspronkelijke bedoeling van de heilige teksten was niet symbolisch was maar letterlijk (= in de zin van historisch, feitelijk).

In alle bescheidenheid: hier maakt Vermeersch een denkfout. Hij projecteert zijn moderne manier van kijken naar de werkelijkheid op het verleden en veronderstelt dat mensen vroeger ook zo dachten. Dat is echter niet het geval. Tot ver in de moderne tijd hebben mensen de wereld (zowel de natuur als de geschiedenis) beleefd als één geheel, rijk aan betekenissen. Die werden daaraan niet toegevoegd, die zaten er in. De onttovering van de wereld, de ontmythologisering van de bijbelse verhalen, het is allemaal tamelijk recent. Het is in elk geval niet rechtvaardig om de mensheid tot pakweg enkele eeuwen geleden te verwijten dat zij dat zo zag. Het mental frame en het symbolisch universum pasten naadloos op elkaar. De kritiek van Vermeersch, ze zouden het gewoon niet begrepen hebben. De wetenschappelijke, analyserende kijk op de wereld is een tamelijk recent fenomeen, en – niet onbelangrijk – moet ieder nieuwgeboren mens zich in de loop van zijn leven opnieuw veroveren, zich eigen maken. Een kind begrijpt op dat punt de verhalen van vroeger veel beter. Ze delen een reuze spannende mythische werkelijkheidsbeleving.

En wij dan, moderne – volwassen – mensen ? Wel wij zitten met een wereld die in stukken en brokken uiteen is gevallen. En de brokstukken hebben op zich geen betekenis meer. De blomme mag enkel nog symbolisch haar tale spreken en de gang van de geschiedenis (persoonlijk en mondiaal), ach, ze leidt tot niets, niemand is er die haar aanstuurt, het is zinloos. Vraagt men aan wetenschappers: wat moet ik dan doen ? Wat mag ik dan verwachten ? Zij zwijgen, of zij getuigen voorzichtig van een soort ‘eerbiedige verwondering’  die zij ervaren als zij in micro- en macrokosmos doordringen. Ze geven echter geen antwoord op trage vragen rond moraliteit, ontroering, wie ben ik?, de dood van een geliefde etc.

Is het dan vreemd dat veel mensen voorlopig nog vasthouden aan die verhalen die daar wel antwoord op gaven, zij het onvolmaakt en met allerlei lastige vragen. Door die verhalen wordt voor veel mensen de wereld geopend op een andere dan wetenschappelijke manier. Los van de inhoud (fides quae, set of beliefs) is godsdienst bovenal een socio-cultureel verschijnsel met een groot vermogen om mensen een gevoel van verbondenheid te geven, met elkaar en met de hen omringende wereld. Toch niet gering in een tijd waar alles vooral uiteenvalt. Dat die samenbindende en inspirerende vermogen van de godsdienst vervolgens gemakkelijk gekaapt wordt en voor het karretje wordt gespannen door etnische groepen of onzekere mannen, is bijzonder spijtig. Daar moeten we ons ook maximaal tegen verzetten. Het zal echter nooit te vermijden zijn: alles van waarde is ook altijd weerloos. Dat het bij veel religieuze leiders (maar niet alle) ook wel eens schort aan creativiteit bij de ontsluiting van de schat van de godsdienst, ik zal het niet ontkennen. En als het over de bemoeienis van sommige godsdiensten met het wetenschappelijk onderzoek gaat, schaam ik me plaatsvervangend. De bijbel openbaart veel, maar geen wetenschappelijke kennis. Dat ben ik helemaal met Vermeersch eens. Maar wat ze daarnaast ook nog openbaart, dat moeten we toch ook verder blijven onderzoeken juist vanwege het de mensheid verrijkend potentieel dat daarin is bewaard en aan ons is overgeleverd.

This site was last updated
 oktober, 2025